Hoe het hart begon te zingen

Een zondagmiddag in juni 2008. De avond tevoren had ik op de televisie naar een wedstrijd van het Europese voetbalkampioenschap zitten kijken. Niet met mijn volle aandacht, want ik zakte telkens weg.

Een half jaar eerder had ik een pacemaker gekregen. Bij onderzoek in het kader van mijn ziekte was aan het licht gekomen dat mijn hart niet goed klopte. Die pacemaker was er na twee weken echter weer uitgehaald toen bleek dat er bij de operatie een ziekenhuisbacterie was meegelift. Nu zat ik alweer maanden zonder.

Mijn hartslag schommelde tussen de dertig en veertig. Gezonde mensen hebben minimaal zestig slagen per minuut. Bij zo’n lage frequentie vermindert je bewustzijn. Ik was op bed gaan liggen. Mijn vrouw had me de trap op moeten helpen. Ze vertrouwde het niet en belde de dokter.

Minuten later stond er een spoedarts in onze slaapkamer. Een ziekenbroeder in een groen-geel pak bracht apparatuur mee voor eventuele reanimatie. De heren stelden vast dat er geen levensgevaar was. “U hebt een hartslag van 36,” zei de arts. “Dat is geen leven zo. Zegt u maar tegen uw cardioloog dat u snel een pacemaker nodig hebt.” Ja, dankuwel, maar eerst moet ik nog aansterken na het vorige debacle.

Toen ze vertrokken ontstond er beneden grote paniek bij mijn dochtertjes van vijf en drie. Door het raam zagen ze de gele auto met blauwe lampen staan en ze raakten in verwarring door het gestommel met de apparatuur op de trap. “Ze nemen papa mee,” gilde de oudste. Ik was al een keer ‘s nachts in een ambulance verdwenen toen de pacemakerinfectie was vastgesteld. Weken had ik in het ziekenhuis aan de hartbewaking gelegen. Die traumatische episode lag bij de meisjes nog vers in het geheugen.

Ze werden door mijn vrouw gerustgesteld en de opwinding bedaarde. Om wat er toen gebeurde zal ik die middag nooit vergeten. Ik lag op mijn bed en realiseerde me opeens dat mijn oude leven voorbij was. De ervaring was er een van loslaten zonder er iets voor te doen, een visionaire droom waarin alles zich onthulde als fluïde. Van binnen welde een oude boeddhistische tekst op. Mijn gemoed zong spontaan de Hartsutra (best toepasselijk, bedacht ik achteraf).

Mijn vrouw was al een paar jaar met boeddhisme bezig. Ze was geraakt door een boek over Tibet dat een vriendin haar had gegeven. Zij zag de bui al hangen toen bij mij sarcoïdose werd geconstateerd. Kort daarna was ik jarig. Als cadeau kreeg ik van haar een envelop met een zelfgemaakte cheque: goed voor een meditatiecursus naar keuze. Een wijs geschenk.

Niet dat ik veel begreep van de lessen in zenmeditatie die ik ging volgen, voor zover dat in mijn gammele conditie lukte. Pas later besefte ik dat er met je kop ook niets aan zenboeddhisme te begrijpen is, maar daar was ik in die eerste maanden nog lang niet aan toe. Ik reageerde op mijn ziekte vanuit mijn primaire afweer. In godsnaam: redden wat er te redden valt.

Dat begon te veranderen de zondagmiddag dat ik op bed lag nadat de spoedarts en de ziekenbroeder waren weggegaan. Misschien ondanks de schijn van het tegendeel heb ik me zesenveertig jaar lang vaak gevoeld alsof ik in een rol speelde in een mij vreemd theaterstuk, zoals de hoofdpersoon in L’Étranger van Albert Camus. Maar die middag kwamen er dingen in beweging, ging ik mijn leven en de wereld nieuw ervaren vanuit een bewustzijn van zo-is-het. Vorm is leegte en leegte vorm, zong de Hartsutra zichzelf. Zen legde zich open voor me. Die ervaring is sindsdien alleen maar inniger geworden.